ماه مبارک رمضان عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق – از سلسله نوشتارهای مرجع ولائی آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره – شماره 19 – بهترین روش برای ترمیم و جبران گناه
بهترین روش ها برای ترمیم و جبران گناه و اعاده حیثیت و شرافت گناهکار ـ که از عوامل مهمّ تربیت و تهذیب اخلاق و تصفیه ارواح نیز هست و درعین حال از سهولت و آسانی و وسعت دین اسلام حکایت می کند و شرافت و آبروی گناهکار را در نزد دیگران نمی ریزد و وجدان و قلب او را از تاریکی و کدورت پاک می سازد ـ استغفار، طلب آمرزش و توبه و بازگشت به سوی خداست.
اسلام درضمن بسیاری از تعالیم اجتماعی، حفظ شرف و موقعیت و مقام اجتماعی و حرمت و آبروی افراد را منظور داشته و کشف و آشکارشدن نهان کاری های مردم را نخواسته و افشای معایب و اشاعه فحشا را به شدّت ممنوع کرده است.
نظر اسلام آن است که هرکس قدمش به سنگ معصیتی خورد و لغزشی او را به زمین انداخت، باید به پا خیزد و در راه خدا و به سوی خدا قدم بردارد و از مجاهده و کوشش باز نایستد.
هر فردی باید خود به حساب خویشتن رسیدگی کند، و به پرونده اعمال خود نظر نموده، و در محکمه وجدان، بازپرس خود شود.
«حَاسِبُوا أَنْفُسَکُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا وَزِنُوهَا قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا، وَتَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الْأَکْبَرِ».
جبران گناه و آمرزش معاصی، به رفتن نزد کشیش، و اقرار به گناه در نزد او احتیاج ندارد؛ شکنجه بدنی و مقراض کردن و قطع اعضا نمی خواهد.
جبران گناه و آمرزش و پذیرش توبه، بیش از بیداری ضمیر و شعور و توجّه به زیان گناه و پشیمانی و تصمیم به پاک شدن از گناه، بازگشت به راه خدا، ادای حقوق و خلاصی از مظالم، شرط دیگری ندارد.
اگر مؤمن مرتکب گناهی شد چون به آثار شوم و خطرناک گناه آگاه است، پشیمان می شود؛ همان طور که اگر فردی ندانسته یا در حال عصبانیت سم بخورد، یا اموالش را آتش بزند، یا فرزند خود را به قتل رساند، یا به ولی نعمت خود توهین کند، پشیمان می شود و اگر پشیمان نشود برحسب حدیث:
«فَمَنْ لَمْ ینْدَمْ عَلَى ذَنْبٍ یرْتَکِبُهُ فَلَیسَ بِمُؤْمِنٍ».
او مؤمن نیست.
اثر «ایمان»، ندامت و پشیمانی از گناه است و ندامت از گناه در «توبه» کافی است.
«کَفَی بِالنَّدَمِ تَوْبَهً».
وقتی مؤمن گناهی را مرتکب شد، پشیمانی او را به استغفار و آمرزش خواستن وادار می سازد و تعالیم اسلام گناهکاران را به رحمت خدا امّیدوار و از ناامّیدی و یأس نجات می دهد. این مژده الهی و بشارت قرآنی در کالبد مرده، روح تازه می دمد:
﴿قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ﴾؛
«گو: ای بندگان من ـ که بر خویشتن زیاده روی داشته اید ـ از رحمت خدا نومید مشوید. درحقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است».
آری، خدا غفار، رحیم، ستّار، توّاب و واسع المغفره و الرّحمه است. بنده توبه کار را دوست می دارد؛ و هیچ انسانی محکوم به بدبختی نیست.
در برخی اخبار و روایات آمده است که وقتی بنده ای از گناه پشیمان شد و به سوی خدا بازگشت و گفت:
«إِلَهِی أَنَا أَسَأْتُ»؛
«خدای من! من بد کردم».
خدا می فرماید:
«وَأَنَا سَتَرْتُ»؛
«من آن را پوشاندم».
«فَیقُولُ: إِلَهِی أَنَا نَدِمْتُ»؛
«و چون می گوید: خدای من! من پشیمان شدم».
خدا می فرماید:
«وَأَنَا قَبِلْتُ»؛
«من قبول کردم».
«أَیهَا الشَّابُّ إِذَا تُبْتَ ثُمَّ نَقَضْتَ فَلَا تَسْتَحْی أَنْ تَرْجِعَ إِلَینَا»؛
«ای جوان، اگر توبه کردی و شکستی، حیا نکن که دیگربار به سوی ما برگردی!»
«وَإِذَا نَقَضْتَ ثَانِیاً فَلَا تَسْتَحْی، أَوْ یمَنَعُکَ الْحَیاءُ أَنْ تَأْتِینَا ثَالِثاً»؛
«و هرگاه دوباره توبه را شکستی، حیا نکن. آیا حیا تو را از اینکه سه باره به سوی ما بیایی، منع می کند؟ (حیا نکن و بیا)».
«وَإِذَا نَقَضْتَ ثَالِثاً فَارْجِعْ إِلَینَا رَابِعاً»؛
«و هرگاه برای سوّمین بار توبه را شکستی، برای چهارمین بار به سوی ما بیا».
«فَأَنَا الْجَوَادُ الَّذِی لَا أَبْخَلُ»؛
«من بخشنده ای هستم که بخل نمی ورزم».
«وَأَنَا الْحَلِیمُ الَّذِی لَا أَعْجَلُ»؛
«من بردباری هستم که شتاب نمی کنم».
«وَأَنَا الَّذِی أَسْتُرُ عَلَى الْمَعَاصِی وَأَقْبَلُ التَّائِبِینَ، وَأْعْفُو عَنِ الْخَاطِئِینَ، وَأَرْحَمُ النَّادِمِینَ»؛
«من آنم که: بر معاصی پرده می پوشم، و توبه کنندگان را قبول می کنم و از خطاکنندگان می گذرم و به پشیمانان، رحم می کنم».
«وَأَنَا أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»؛
«و من رحم کننده ترین رحم کنندگانم».
«مَنْ ذَا الَّذِی أَتَی إِلَی بَابِنَا فَرَدَدْنَاهُ؟»؛
«کدام فردی به سوی درگاه ما آمد و او را رد کردیم؟»
«مَنْ ذَا الَّذِی لَجَأَ إِلَی جَانِبِنَا فَطَرَدْنَاهُ؟»
«چه کسی به سوی ما پناه برد و ما او را دور کردیم؟»
«مَنِ الَّذِی تَابَ إِلَینَا وَمَا قَبِلْنَاهُ؟»
«چه کسی به سوی ما بازگردید که او را نپذیرفتیم؟»
«مَنْ ذَا الَّذِی طَلَبَ مِنَّا وَمَا أَعْطَینَاهُ؟»؛
«چه کسی از ما درخواستی کرد که به او عطا نکردیم؟»
«مَنِ الَّذِی اسْتَقَالَ مِنْ ذَنْبِهِ فَمَا غَفَرْنَاهُ؟»
«چه کسی از ما آمرزش خواست و ما او را نیامرزیدیم؟»
«أَنَا الَّذِی أَغْفِرُ الذُّنُوبَ وَأَسْتُرُ الْعُیوبَ وَأَغِیثُ المَکْرُوبَ، وَأَرْحَمُ الْبَاکِی النَّدُوبَ وَأَنَا عَلَّامُ الْغُیوبِ»؛
«من آنم که گناهان را می آمرزم و عیب ها را می پوشانم و اندوهناکان را یاری می کنم و به گریانِ ندبه کننده رحم می کنم و من دانای امور نهان و پنهان هستم».
دعاهای مأثوره، عذرخواهی و پوزش طلبی را به بندگان گناهکار یاد می دهد.
در این جمله از دعا دقّت کنید که چگونه معاذیر بنده را در درگاه خدا عرضه می دارد و او را با خدا آشنا می سازد:
«إِلَهِی لَمْ أَعْصِکَ حِینَ عَصَیتُکَ وَأَنَا بِرُبُوبِیتِکَ جَاحِدٌ، وَلَا بِأَمْرِکَ مُسْتَخِفٌ، وَلَا لِعُقوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ، وَلَا لِوَعِیدِکَ مُتَهَاوِنٌ، وَلَکِنْ خَطِیئَهٌ عَرَضَتْ وَسَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَغَلَبَنِی هَوَای وَأَعَانَنِی عَلَیهَا شِقْوَتِی وَغَرَّنِی سَتْرُکَ المُرْخَی عَلَی »؛
«خدای من! معصیت تو را نکردم در هنگامی که معصیت کردم؛ درحالی که پروردگاریت را منکر باشم و فرمان تو را سبک شمرده باشم و یا آنکه خود را در معرض عقاب تو قرار دهم و یا تهدید تو را سست گرفته باشم؛ ولی خطایی روی داد و نفس من، آن را از برای من زینت داد و شقاوتم کمک کرد و پرده پوشی تو بر من، مغرورم نمود».
در این جمله نیز دقّت کنید
«إِلَهِی رَبَّیتَنِی فِی نِعَمِکَ وَإِحْسَانِکَ صَغِیراً وَنَوَّهْتَ بِاسْمِی کَبِیراً، فَیا مَنْ رَبَّانِی فِی الدُّنْیا بِإِحْسَانِهِ وَتَفَضُّلِهِ وَنِعَمِهِ وَأَشَارَ لِی فِی الْآخِرَهِ إِلَی عَفْوِهِ وَکَرَمِه. مَعْرِفَتِی یا مَوْلَای دَلِیلِی عَلَیکَ وَحُبِّی لَکَ شَفِیعِی إِلَیکَ»
«معبود من! مرا در نعمت و احسانت پرورش دادی در وقتی که صغیر بودم و نامم را آن هنگام که کبیر شدم، بلند کردی. پس ای کسی که تربیت کرد مرا در دنیا به احسان و فضل و نعمتش و برای من در آخرت به سوی عفو و کرمش اشاره کرد. ای آقای من! معرفت من راهنمایم به سوی توست و دوستیم شفیع من در نزد توست»
و یا:
«إِذَا رَأَیتُ مَوْلَای ذُنُوبِی فَزِعْتُ، وَإِذَا رَأَیتُ کَرَمَکَ طَمِعْتُ، فَإِنْ عَفَوْتَ فَخَیرُ رَاحِمٍ، وَإِنْ عَذَّبْتَ فَغَیرُ ظَالِمٍ»
«وقتی گناهانم را می بینم، می هراسم، و وقتی کرم تو را می نگرم به آن طمع می کنم. پس اگر عفو کنی بهترین رحم کننده ای و اگر عذاب کنی، ستمگر نیستی!»
این جملات از دعای «ابی حمزه ثمالی» است. تمام جمله های این دعا روح بخش است و خواننده را به عالم روحانی و ملکوتی سیر می دهد. انتخاب جمله های این دعا ممکن نیست؛ چون تمام جمله هایش منتخب است. این جملات، انسان را به سوی خدا می برد؛ و او را از گناه به توبه حقیقی روانه می کند.
توبه در اسلام برای همه انسان ها فراهم است. هر شخص در هرکجا که باشد؛ می تواند اگر گذشته تاریک و ندامت انگیز دارد، آن را با توبه و استغفار فراموش سازد و اگر چند قطره اشکی هم بریزد و به درگاه خدا اظهار بندگی و عجز نماید، خوشا به حال او.
برنامه توبه و استغفار این است:
﴿وَمَنْ یعْمَل سُوءً أَوْ یظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یسْتَغْفِرِ اللّٰهَ یجِدِ اللّٰهَ غَفُوراً رَحِیماً﴾؛
«و هرکس کار بدی کند، یا بر خویشتن ستم ورزد، سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت».
و نیز:
﴿کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحمَهَ إِنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءً بِجَهَالَهٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ﴾؛
«پروردگارتان رحمت را بر خود مقرّر کرده که هرکس از شما به نادانی کار بدی کند و آنگاه به توبه و صلاح آید، پس وی آمرزنده مهربان است».
در ماه رمضان برنامه توبه و استغفار، تازه می شود و مسلمانان عموماً درهرحال و در هر شرایطی که هستند باید بر سر این خوان و سفره گسترده آمرزش و مغفرت خدا بنشینند و هر فردی به فراخور حال خود به استقبال آینده بهتر و شرافتمندانه تری برود. چرا که در غیر این صورت:
«فَالشَّقِی مَنْ حَرُمَ غُفْرَانَ اللهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ»؛
«بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم بماند [و نتواند خود را عوض کند و گناه و معصیت را کنار بگذارد]»
از اوّل ماه رمضان تا پایان آن باید زبان مؤمن روزه دار، به استغفار باز باشد.
ادعیه شب ها، سحرها و روزها و هنگام افطار، همه متضمّن طلب مغفرت است. مخصوصاً شب های قدر برای توبه و اصلاح حال و تغییر روش و حرکت فکری و اخلاقی، فرصت های عزیزی است که فوت آن فرصت ها، نشان بی لیاقتی است.
پاینده باد اسلام! که با چنین تعالیم و برنامه های نجات بخش به کمک بشریت آمده و او را به عالی ترین اخلاق انسانی رهبری می نماید.
نویسنده ای به نام «فرانز ستال» در مقاله ای که در یکی از مجلاّت منتشر نموده، بعد از مقایسه ای که بین حرکت تسلیح اخلاقی و نظر «دکتر فرانک بکمان» مؤسّس «جمعیت تسلیح اخلاقی» کرده، نتیجه گرفته است که اسلام از جهت تسلیح اخلاقی اسبق است. وی می نویسد:
توبه در اسلام وسیله ای است که افراد خودشان، خود را تغییر دهند و سلاح اخلاقی بزرگی است؛ زیرا متضمّن پشیمانی و تغییر حال و تحوّل است.
اگر این نویسنده از برنامه های ماه رمضان و از ادعیه ای که مؤمنان می خوانند و از حالات، گریه ها، مناجات ها و زاری های آنها آگاه بود، می دانست که وسایل تسلیح اخلاقی آن چنان که در اختیار مسلمانان است در اختیار هیچ ملّت و جامعه ای نیست.
حیف که از این وسایل چنانچه باید و شاید استفاده نمی شود و افسوس که از این مکتب تربیت، قدردانی نشده و به حقایق و مقاصد آن آشنا نمی شویم.
برادر و خواهر عزیز! قدر این همه درهای رحمتی را که به سوی تو گشوده شده است، بدان. توبه و استغفار کن، تغییر حال بده و رفتار خود را با تعالیم اسلام منطبق ساز. حال که خدا به تو توفیق داده و ماه رمضان را درک کرده ای و در مجالس قرائت قرآن، دعا، موعظه و اخلاق و در مساجد و نمازجماعت و مراسم دیگر شرکت می کنی، استفاده کن. میان بنده ای که به سوی خدا کوچ می کند، چندان مسافتی نیست. «وَإِنَّ الْقَاصِدَ إِلَیکَ قَرِیبُ الْمَسَافَهِ»
حقیقتاً توبه کن. تصمیم بگیر که خود را عوض کنی و تغییر وضع بدهی. تصمیم بگیر که از گناه و گناهکاران فاصله بگیری.
بی شک اگر در صف توبه کاران و استغفارکنندگان در نیایی و فقط بر زبان «أَسْتَغْفِرُ اللهَ» جاری کنی، توبه حاصل نمی شود.
گناهان خود را به یاد آور و به حافظه ات مراجعه کن و بین خود و خدا به معاصی اقرار و اعتراف کن و از همه گناهان توبه نما و یک لحظه نیز توبه را تأخیر نینداز که بسا پس از آن، دیگر توفیق توبه حاصل نخواهد شد.
گریه کن، اشک بریز و فرصت را غنیمت شمرده و با دل سوخته خدا را بخوان و بگو:
«سَیدِی أَنَا أَسْأَلُکَ مَا لَا أَسْتَحِقُّ وَأَنْتَ أَهْلُ التَّقْوَی وَأَهْلُ الْمَغْفِرَهِ، فَاغْفِرْ لِی وَأَلْبِسْنِی مِنْ نَظَرِکَ ثَوْباً یغَطِّی عَلَی الذُّنُوبَ وَالتَّبِعَاتِ، وَتَغْفِرُهَا لِی، وَلَا اُطَالَبُ بِهَا، إِنَّکَ ذُو مَنٍّ قَدِیمٍ وَصَفْحٍ عَظِیمٍ وَتَجَاوُزٍ کَرِیمٍ»
مطالب مرتبط را از لینک های زیر پیگیری نمایید:
ثبت دیدگاه