ماه رمضان از دیدگاه اسلام و ما

ماه مبارک رمضان عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق – از سلسله نوشتارهای مرجع ولائی آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره – شماره 20– ماه رمضان از دیدگاه اسلام و ما

ماه رمضان از دیدگاه «اسلام» و «ما»

بی تردید کسانی که می خواهند اسلام را در آینه اعمال و رفتار اجتماع مسلمانان این عصر ببینند و آن جمال نورانی و خورشید جهان تاب را در چنین منظر و آینه تیره وتار زیارت کنند، سخت در اشتباهند.

اگر تصویر چهره اسلام ممکن بود و یک نفر آگاه به تمام تعالیم و امتیازات و هدایت های اسلام و برنامه های تربیتی و جامع آن، چهره زیبای آن را تصویر می کرد، از هر اثر هنری دیگر زیباتر و جالب تر می شد.

اگر خدای جهان و آفریننده زمین و آسمان ـ که نعمت اسلام را به وسیله حضرت خاتم الانبیا (صل الله علیه و آله وسلم) انعام و اعطا فرمود ـ آن را به صورتی تمثیلی می ساخت، یقیناً زیبایی و جمال آن صورت، خلق اوّلین و آخرین را ازخودبی خود می کرد.

چنانچه هم اکنون جمال روحانی و روح بخش و دل نواز اسلام، فلاسفه محقّق و علما و دانشمندان متتبّع را مجذوب و دل باخته ساخته است.

آری، چقدر جمال توحید اسلام زیباست و چه خورشید عدالت اجتماعی اسلام گرمابخش است!

کدام جلوه ای در دل ها از جلوه معارف اسلام نافذتر و کدام روشنایی از روشنایی آیات قرآن مجید روشن تر است؟!

این پرتو خورشید اسلام است که دنیای متمدّن را به حقوق انسان ها روشن و منوّر کرده، و نغمه آزادی را این همه روح افزا قرار داده است.

هیچ یک از بیانیه ها و اعلامیه های حقوق بشر ـ که به دست ناتوان انسان تهیه و تدوین شده است ـ اصلاً قابل مقایسه با حقوق و قوانین نافذ و همه جانبه اسلام نیست.

نگرشی هرچند کوتاه به این آیات الهی مصداق این مدّعاست:

1. ﴿تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَه سَوَاءٍ بَینَنَا وَبَینَکُمْ اَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللّٰهَ وَ لَا نُشْرِکَ بِهِ شَیئاً وَلَا یتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضَاً أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللّٰهِ﴾؛

«بیایید بر سر سخنی که میان من و شما یکسان است بایستیم که: جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگردانیم، و بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا به خدایی نگیرید»

2. ﴿یاأَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَاُنْثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّٰهِ أَتْقَاکُمْ﴾؛

«ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید؛ درحقیقت ارجمندترین شما در نزد خدا پرهیزکارترین شماست»

3. ﴿إِنَّ اللّٰهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى وَینْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْی یعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّروُنَ﴾؛

«درحقیقت، خدا به دادگری و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز می دارد. به شما اندرز می دهد، باشد که پند گیرید»

و کدام یک از تعالیم و هدایت های اخلاقی را می توان از تعالیم و آداب اسلام برتر و مفیدتر دانست؟ نمونه آیات ذیل بیانگر بزرگ ترین و برترین تعالیم و هدایت های اخلاقی است:

1. ﴿وَمَنْ یتَوَکَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُ﴾؛

«و هرکس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است»

2. ﴿وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللّٰهِ إِنَّ اللّٰهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ﴾؛

«و کارم را به خدا می سپارم؛ خداست که به [حال] بندگان [خود] بیناست»

3. ﴿وَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوْا شَیئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللّٰهُ یعلم وَأَنْتُمْ لَاتَعلمونَ﴾؛

«و بسا چیزی را خوش نمی دارید و آن برای شما خوب است، و بسا چیزی را دوست می دارید و آن برای شما بد است، و خدا می داند و شما نمی دانید»

4. ﴿قُلْ لَنْ یصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللّٰهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا﴾؛

«بگو: جز آنچه خدا برای ما مقرّر داشته هرگز به ما نمی رسد. او سرپرست ماست»

5. ﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْراً﴾؛

«پس [بدان] با دشواری، آسانی است. آری، با دشواری، آسانی است»

کدام دین و کدام کتاب آسمانی به اندازه قرآن به علم و عمل اهمیت داده و به عقل و منطق و تفکّر و اندیشه در اسرار آفرینش و نظام جهان و اوضاع زمین و آسمان، دعوت و تشویق کرده است؟

اسلام را باید در آینه نصوص قرآن و سنّت، و در سیره رفتار و گفتار و کردار پیشوایان دین و کسانی که اسلام در وجودشان به تمام معنا منعکس شده و در سلوک مجاهدان و مسلمانان صدر اسلام تماشا کرد.

نقش و تأثیر اسلام را در سازندگی و به وجود آوردن مترقّی ترین و ممتازترین اجتماعات، باید از قوّت احکام آن و از اجتماعاتی که بیشتر تحت نفوذ منطق اسلامی قرار گرفت، استنباط کرد.

مسلمانان عصر ما نمی توانند با اجتماعاتی که دارند اجتماع الهی اسلام را به دنیا نشان دهند و اگرچه در بین آنها افراد آگاه به مفاهیم و مقاصد اسلام کم نیست، ولی متأسّفانه جلوه مجتمعات آنها، جلوه اجتماع کاملاً اسلامی نیست، و چرخ زندگی اجتماعی و سیاسی آنان تحت لوای حاکمیت مطلقه، و مشروعیت و قوانین و احکام الهی در گردش نیست.

یگانه عامل و علّت انحطاط مسلمانان، جهل آنان به مفاهیم اسلامی و دوری از روح اسلام و درک نکردن واقع دین و توحید، و ایمان به شهادتین است.

ایمان به اسلام سرگرم شدن به یک سلسله مفاهیم نظری نیست:

«لَیسَ الْایمان بِالتَّمَنِّی وَلَا بِالتَّحَلِّی، وَلَکِنْ هَوُ مَا وَقَرَ فِی الْقَلْبِ وَصَدَّقَهُ الْعَمَلُ».

و از حضرت امام رضا (علیه السلام) روایت شده است که پیغمبر(صل الله علیه و آله وسلم) فرمود:

«اَلْایمان مَعْرِفَه بِالْقَلْبِ وَإِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَعَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ».

قرآن مجید مؤمنین را چنین توصیف می فرماید:

﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّٰهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیتْ عَلَیهِمْ آیاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَاناً وَعَلَى رَبِّهَمْ یتَوَکَّلُونَ﴾؛

«مؤمنان، همان کسانی اند که چون خدا یاد شود دل هایشان بترسد، و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید، و بر پروردگار خود توکّل می کنند»

﴿فَلَا وَ رَبِّکَ لَایؤْمِنُونَ حَتَّى یحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لَایجِدُوْا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ وَیسَلِّمُوْا تَسْلِیماً﴾؛

«ولی چنین نیست، به پروردگارت قسم که ایمان نمی آورند، مگر آنکه تو را در مورد آنچه میان آنان مورد اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حکمی که کرده ای در دل هایشان احساس ناراحتی [و تردید] نکنند، و کاملاً سر تعظیم فرود آورند»

و نشانه کفر را این گونه بیان می فرماید که:

﴿وَمَنْ لَمْ یحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللّٰهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ﴾

اجتماعی را می توان یک جامعه کاملاً اسلامی دانست که همه احکام و دستورات اسلامی بر تمام مسائل زندگی فردی و اجتماعی آن جامعه منطبق بوده و به عبارت دیگر، اسلام از برنامه های کسب وکار، معاشرت، حکومت، سیاست و… آنها تفکیک نشده باشد.

با این وصف، اجتماعات ما معرّف یک اجتماع کامل و تمام عیار اسلامی نیست؛ زیرا بسیاری از احکام اسلام در بین مسلمانان معاصر متروک گردیده، و جز «عبادات» (مثل: نماز، روزه، حج و…) ـ که اجتماع اسلام به آنها نیز قائم است ـ بقیه احکام و دستورات اسلامی کمتر مورد عنایت قرار گرفته و بعضاً مهجور مانده است. چه بسا که عبادات ما نیز آن طور که شایسته است نشان دهنده مقاصد اسلام نیست و کسانی که از آثار و برکات آن هم محروم می باشند، بسیارند.

در «عبادات»، معانی بزرگ و درس های عمیق به ما آموخته می شود که اگر به آنها توجّه کنیم، افق افکار ما روشن و طرز تصوّر ما دگرگون می شود.

در عبادات هم جنبه عادت نهفته است و هم اظهار شوکت اسلام، اتّحاد و هماهنگی مسلمین، ارشادات اخلاقی، آموزشی و تربیتی، تعالیم اجتماعی، رشد فکری، عقلی و علمی و بلکه فواید بهداشتی و اقتصادی نیز منظور شده است.

همین روزه ماه رمضان که از ارکان اسلام و نیز شعایر بزرگ و وسیله ای جهت تقرّب به خداست، آیا با همان برنامه مقرّر انجام می شود؟ و آیا ماه رمضان ما، همان ماه رمضان اسلام است؟

این موضوع و مسئله ای است که به بررسی و تحقیق نیاز دارد.

ماه رمضان اسلام: چنانچه از خطبه حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) استفاده می شود، فرصتی برای افزودن به اعمال خیر و کارهای نیک، دستگیری از فقیران و بینوایان، پیوند با خویشاوندان، یاری ضعیفان، تکمیل و تهذیب اخلاق، فروخوردن خشم و غضب و کنترل قوای شهوانی است.

امّا برنامه ماه رمضان ما: پرخوری در افطار و سحر، تندخویی و بدزبانی با نزدیک و بیگانه، شب نشینی های زیان بخش، معاشرت ها و جلسات بیهوده است.

ماه رمضان اسلام: موسم وزش نفحات رحمت، تجلّی حقیقت و زمان نزول برکات است که جویندگان این معانی بدون هیچ گونه ملال و خستگی خود را در معرض این نسیم ها قرار داده و هشیارانه از آن استفاده می کنند، و دل های خود را مهبط این فیوض رحمانی قرار می دهند.

بیشتر افراد در غفلت از این معانی به سر برده و از روحانیت و نورانیت این ماه استفاده نمی کنند.

در ماه رمضان اسلام: شیاطین مغلول اند و اسباب گناه در این ماه فراهم نبوده و محیط، برای فعّالیت شیاطین و رشد قوای اهریمنی و افکار زشت ابلیسی مساعد نمی باشد.

همه جا به نور این ماه منوّر است و صدای دل نواز و روح بخش تلاوت قرآن مجید و صوت مناجات و دعا و استغفار، دل ها را به سوی خدا متوجّه می سازد و خفتگان بستر غفلت را بیدار می نماید.

ماه رمضان ما: شیاطین در آن مشغول کار و اغوا و اضلال بوده و جز چند شب، بقیه اوقات سینماها، میکده ها، کاباره ها، مراکز فساد و انحراف باز است و زنان برهنه و نیم برهنه درملأعام در خیابان ها آمد وشد می کنند و صدای موسیقی از هرسو بلند است و از مصونیت هایی که باید در این ماه از معاصی وجود داشته باشد، خبری نیست و چشم و گوش، همیشه در معرض گناه و معصیت است.

ماه رمضان اسلام: بهترین فرصت و گران بهاترین وقتی است که حتّی یک دقیقه و ثانیه اش نباید هدر برود و بیهوده مصرف شود؛ بلکه باید تمام دقایق و ساعات آن در انجام کارهای نیک و اعمال حسنه، تفکّر و تأمّل، توبه و اصلاح حال سپری شود.

ماه رمضان ما: بیشتر اوقاتش تلف می شود و اوقاتی به این عزیزی، آسان از دست می رود.

ماه رمضان اسلام: مسلمانان باید در آن به مناسبت نزول قرآن در سیره رسول اکرم (صل الله علیه و آله و سلم) ـ شخصیتی که قرآن به او نازل شد ـ به طور عمیق مطالعه نمایند و ارشادات و راهنمایی های آن رهبر عالی قدر آسمانی را ـ که دافع هر ضرر و خسارت، و علاج کننده تمام مشکلات اجتماعی و حیاتی است ـ سرمشق خود قرار دهند و به حکم:

﴿لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّٰهِ اُسْوَه حَسَنَه لِمَنْ کَانَ یرْجُوا اللّٰهَ وَالْیوْمَ الْآخِرَ﴾

به روش و سلوک آن رسول اعظم خدا تأسّی نمایند.

ماه رمضان ما: اکثریت مسلمانان از سیره رهبر عظیم خود بی اطّلاع بوده و در این موضوع که درس و بحث، تفکّر و مطالعه در آن بر هر مسلمانی لازم است، نه در ماه رمضان و نه در ماه های دیگر اهتمام شایان ندارند و به دانستن تاریخ حیات رسول خدا (صل الله علیه و آله وسلم) ـ که آموزنده ترین صفحات تاریخ است ـ اعتنایی لازم و کافی نمی کنند. تاریخ کدام شخصیت ها و رجال تاریخ، زعما و رهبران اصلاحات و انقلاب ها و پیامبران بزرگ، مانند تاریخ پیامبر بزرگ اسلام، آموزنده و سودمند است.

ماه رمضان اسلام: ماه درس علوم دین از قبیل: فقه، احکام و معارف حقیقی است تا خدا را از روی معرفت و بصیرت بپرستیم و طعم ایمان را بچشیم و در جمال ربوبیت، واله و حیران گشته و روح ما به عوالم عالی تر طیران نماید:

طیران مرغ دیدی تو ز پای بند غفلت

به در آی تا ببینی طیران آدمیت

و این حدیث که از پیغمبر| روایت شده است، بر ما منطبق شود:

«إِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیراً فَقَّهَهُ فِی الدین»

ماه رمضان ما: در جهالت و نادانی می گذرد و این مدرسه عالی و همگانی اسلامی به صورت تعطیل جلوه کرده و معلم و مدرّس، شاگرد و دانشجو در آن کم است و ادعیه آن کمتر مورد استفاده و تأمّل قرار می گیرد.

ماه رمضان اسلام: ماه نشاط، و اقبال و شتاب به سوی عبادت و تقرّب به خداست.

ماه رمضان ما: بعضی آن را در کسالت و سستی و تن پروری و خواب و بی خبری به پایان می رسانند.

ماه رمضان اسلام: آغاز فصل جدید و مرحله نوین عمر و زندگی است که در آن باید قوای فکری و اخلاقی خود را از نو به رشدونمو واداریم و با گذشته خود وداع کرده، و دل خود را جلا دهیم و زنگار معصیت و گناه را از آن بزداییم.

ماه رمضان ما: تغییر مختصر در وقت خوردن غذا و امساک از مفطرات است که هرچند امتثال و اطاعت فرمان خدا و دلیل بیداربودن وجدان دینی و شعور مذهبی است و نسبت به آن بدبخت ها و گمراهانی که روزه را افطار می کنند شرافت و فضیلت آن بسیار است؛ امّا بااین وجود، روزه دار نباید فقط به امساک از مفطرات قناعت کند؛ بلکه باید سایر برنامه هایی را که برای روزه داران معین شده نیز انجام دهد تا از فواید بسیار و رَحَمات واسعه الهی در این ماه حدّاکثر استفاده را بنماید.

ماه رمضان اسلام: سبب تهذیب نفوس، تطهیر قلوب و تخلّق به اخلاق حمیده، اعتیاد به عادات حسنه، تمرین خلوص نیت، احیای معالم و مبانی اسلامیت و انسانیت، انتشار محبّت و نوع پروری و صداقت است.

ماه رمضان ما: بسا شب نشینی ها و مجالسی که پس از افطار برپا می شود و با متحمّل شدن مصارف زیاد به پرخوری، غیبت، لهو و مزاح های باطل و گفت وشنودهای بی ثمر مشغول شده و با شکم چرانی هایی که می کنند از حکمت نبویه «صُومُوا تَصِحُّوا» محروم می شوند. و چون از روح همکاری و همدردی اسلامی و ارتباط معنوی و اتّصال ناگسستنی قلبی و ایمانی، نشانه و علامتی نیست، آن دیدوبازدیدها و معاشرت ها، سبب کینه و عداوت و دشمنی و سوء تفاهم می گردد.

اَللّهُمَّ وَفِّقْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ الْاسلام وَارْزُقْنَا صِیامَهُ وَقِیامَهُ وَاهْدِنَا فِیهِ إِلِى صِرَاطِکَ المُسْتَقِیمِ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ صَلَوَاتُکَ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ.

مطالب مرتبط را از لینک های زیر پیگیری نمایید:

بهترین روش برای ترمیم و جبران گناه