معارفی از زندگی حضرت امام صادق علیه السلام
اولین سؤال ما این است که در بین اهل بیت (علیهم السلام)، امام صادق (علیه السلام) بیشتر از همه آن بزرگواران موفّق به نشر و ترویج علوم و معارف اسلامی شدند. بفرمایید علّت آن چیست؟
علّت این‌که حضرت صادق علیه‌السلام در بین ائمه صلوات الله علیهم اجمعین در این حدّ موفق به نشر علوم اسلامی و معارف قرآنی گردیدند که حتی به این مناسبت، مذهب شیعه – که همان اسلام خالص است- به نام آن حضرت معروف و جعفری نامیده شد، این است که اوضاع و احوال سیاسی زمان آن حضرت این فرصت نشر معارف و علوم را فراهم نمود که حضرت بتوانند بیش از سایر اهل بیت علیهم السلام به این عمل اقدام نمایند چرا که عصر آن حضرت، عصر ضعف بنی‌امیه و قیام مردم علیه حکومت آنها بود و حکومت بنی عباس هم اگر چه تأسیس شد.اما در آغاز کار، قدرت اِعمال سیاست روی مدارس، مجالس علمی و معارف اسلامی نداشت، و برای علاقمندان به علم و دانش‌پژوهان، فرصتی پیدا شد که بتوانند عمیقانه علوم اسلام را بررسی و مطالعه کنند؛ از این جهت از اطراف و اکناف برای کسب علم از حضرت صادق علیه‌السلام به آن حضرت روی آوردند و حضرت در این فرصت توانستند معارف اسلام و حقایقی را که تا آن زمان مخفی مانده بود آشکار و در اختیار مردم بگذارند.
موقعیت امام صادق (علیه السلام) نزد بزرگان و دانشمندان شیعه و اهل سنت چگونه است؟
هر اهل تحقیقی که کتب و آثار بزرگان و دانشمندان را مورد مطالعه قرار دهد متوجه می‌شود که دانشمندان بزرگ حتی از مخالفین مکتب اهل بیت علیهم السلام، امام صادق علیه الصلاه و السلام را ستوده و زبان به اعتراف درباره اعلم و افقه‌بودن ایشان دارند.
به طور مثال ابوحنیفه رئیس احناف می‌گوید: «مَا رَأَیْتُ أفقَه مِنْ جَعْفَر بْنِ مُحَمَّد؛ من فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام.» یا ابن عقده – از محدثان معتبر و مورد قبول نزد شیعه و سنی- کتابى دارد به نام «اسماء الرجال الذین رووا عن الصادق علیه السلام» که در آن نام چهار هزار نفر را نقل کرده که همه از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام حدیث نقل کرده‌اند و اخذ علم نموده‌اند.یا این‌که نجاشى در رجال خود از احمد بن عیساى اشعرى نقل کرده که می‌گوید: «قال: خرجت إلى الکوفه فی طلب الحدیث فلقیت بها الحسن بن علی الوشاء فسألته أن یخرج الی کتاب العلاء بن رزین القلاء و أبان بن عثمان الأحمر فأخرجهما إلیّ فقلت له: أحب أن تجیزهما لی. فقال لی: رحمک الله و ما عجلتک اذهب فاکتبهما و اسمع من بعد. فقلت: لا آمن الحدثان. فقال: لو علمت أن هذا الحدیث یکون له هذا الطلب لاستکثرت منه فإنی أدرکت فی هذا المسجد تسعمائه شیخ کل یقول حدثنی جعفر بن محمد؛ من در طلب علم حدیث به کوفه رفتم و در آنجا به خدمت حسن بن على وشا رسیدم، به او گفتم: کتاب علاء بن زرین و ابان بن عثمان احمر را به من بدهید تا از روى آنها نسخه‌بردارى کنم؛ او آن دو کتاب را من داد، گفتم: اجازه روایت نیز بدهید. فرمود: خدا تو را رحمت کند، چقدر عجله دارى ببر بنویس؛ سپس بیا براى من بخوان تا بشنوم؛ آن‌گاه اجازه روایت بدهم.گفتم: بر خودم از پیشامدهاى زمان خاطر جمع نیستم.حسن بن وشا گفت: عجب! اگر من می‌دانستم که حدیث اینگونه مشترى و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم. من در مسجد کوفه 900 شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند: حدیث کرد مرا جعفر بن محمد.»
آنچه معروف است امام صادق (علیه السلام) بیش از چهارهزار نفر شاگرد تربیت کرده‌اند. بفرمایید آیا همه این شاگردان در رشتههای اسلامی پرورش یافته‌اند یا در رشتههای تجربی هم ایشان شاگردی داشته‌اند؟
شاگردان آن حضرت در رشتههای علوم اسلامی، مانند کلام، فقه، تفسیر و حدیث خلاصه نمی‌شوند. آن حضرت در رشتههای مختلفی علوم طبیعی، مانند شیمی، طب، تشریح، نبات‌شناسی، نجوم، هیئت، ریاضی و منافع الأعضاء نیز شاگردان بسیاری داشتند.ابن عقده این دانشمند متبحّر در علم رجال، چهار هزار نفر از شاگردان حضرت صادق علیه‌السلام را به نام در کتابش جمع‌آوری کرده، و از هر کدام در یک موضوع علمی و اسلامی از آن حضرت کلام و حدیثی نقل کرده است. کتاب توحید مفضل، رساله‌ی اهلیلجه، مباحثات آن حضرت با رؤسا و سران زنادقه و ملاحده، و مادیین همه موجود است که اطلاع و علم وسیع آن حضرت از طب، تشریح و خواص اشیاء را ثابت می‌کند.
آیا صحیح است که جابر بن حیّان دانشمند بزرگ علم شیمی هم از شاگردان آن حضرت بوده‌اند؟
یکی از علومی که مسلماً حضرت صادق علیه السلام تدریس نموده و عنایت به آن داشته‌اند علم شیمی بوده که سرانجام از آن دانشگاه بزرگ، مردی نابغه به نام جابر بن حیان فارغ التحصیل شد که اگر از زمان جابرین حیان تا حال دنبال نتایج استفاده‌های این مرد را از امام ششم و فحص‌ها و تحقیقات و بحث‌های علمی او را گرفته بودیم و به علوم دیگر که مورد نیاز جوامع متمدن و پیشرفته است اهمیت داده بودیم، امروز در میدان مدنیت مادی، به غرب و اروپا و آمریکا که هرچه دارند از دولت سر اسلام و اصول عالیه آن و از برکات مساعی علماء مسلمین دارند محتاج نمی‌شدیم.
در این‌که جابر شاگرد حضرت امام صادق علیه السلام بوده و این‌که این علومی که از او ظاهر و راهنمای دانشمندان در فحص و تحقیقات علمی گردیده نتیجه تلمذ در خدمت آن حضرت بوده است نباید شبهه داشت. یاقعی در مرآه الجنان در ترجمه آن حضرت می‌گوید: «له کلام نفیس فی علوم التوحید و غیرها، و قد الف تلمیذه جابر بن حیان الصوفی کتاباً یشتمل علی الف ورقه تتضمن رسائله و هی خمسمأه رساله؛ یعنی حضرت صادق علیه السلام صاحب کلمات و بیانات نفیسه‌ای در علم توحید و علوم دیگر است، و شاگرد آن‌حضرت جابر بن حیان کتابی تألیف کرده مشتمل بر هزار ورق که متضمن پانصد رساله از آن بزرگوار است.»
هولمیارد دانشمند بزرگ شیمی تصریح کرده که جابر، شاگرد حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بوده است.سید و علامه زاهد شهیر سید ابن طاووس می‌فرماید: «و ممّن وقفت علی کتاب منسوب الیه من علماء الشیعه جابر بن حیان من اصحاب الصادق صلوات الله علیه؛ یعنی از کسانی که واقف شده‌ام بر کتاب منسوب به او در علم نجوم از علماء شیعه جابر بن حیان از اصحاب حضرت صادق صلوات الله علیه است.»
غرض آن‌که حضرت صادق (علیه السلام) یک قوه فکریه در عصر خودشان بودند که به تدریس علوم اسلامیه و علوم قرآن و سنت و عقاید اکتفا نفرموده، بلکه به بحث در عالم کائنات و اسرار آن پرداخته، و در افلاک، مدارات شمس و قمر و نجوم، علومی را اظهار کردند که در ضمن آن مقدار نعمت‌های خدا را بر انسان تعلیم فرموده و وحدانیت خالق را از ابداع مخلوق و از تعدد اشکال و رنگ‌ها و غیر آن به مردم آموختند.
شیعیان در شوال المکرم هر سال در ایام شهادت امام صادق علیه السلام بنابر توصیه مراجع عظام مخصوصاً حضرتعالی که از پیشگامان برگزاری هیئات عزاداری در ایام صادقیه بوده‌اید، به عزاداری آن امام همام می‌پردازند. توصیه شما نسبت به تعظیم و بزرگداشت ایام شهادت امام جعفر صادق علیه السلام چیست؟
انشاء الله همه ما از آنهایی باشیم که بتوانیم مکتب اهل بیت علیهم السلام را به سراسر دنیا معرفی کنیم تا همه بدانند که خداوند متعال یک چنین افراد برجسته‌ای در عالم وجود خلق کرده است.شیعیان مکتب ائمه علیهم السلام همانند سابق در مجالس عزای امام به حق ناطق حضرت صادق علیه السلام شرکت کنند و با شکوه هر چه بیشتر مراسم عزاداری ایام شهادت آن حضرت را برگزار کنند که تعظیم مثل این روز، تعظیم دین و احکام الهی است.
همه شیعیان باید با برپایی مجالس وعظ، خطابه و بیان فضایل امام صادق علیه السلام، و نیز به راه‌انداختن هیئت‌های عزاداری، ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام اظهار نمایند که تعظیم و بزرگداشت شخصیت بی‌نظیر آن امام بزرگوار، تعظیم شعائر است «وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب
(سلسله مقالات مرحوم حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره)
ثبت دیدگاه