هلال ماه رمضان

ماه مبارک رمضان عالی ترین مکتب تربیت و اخلاق – از سلسله نوشتارهای مرجع ولائی آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره – شماره 7– هلال ماه رمضان

هلال ماه رمضان

«رَبِّی وَرَبُّک اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»

اینک بیش از هزار و چهارصد سال است که مسلمانان هلال ماه رمضان را با نشاط و اقبال بسیار به عبادت خدا و شور و سرور استقبال می  کنند، و مانند کسی که مدّت‎ها انتظار بازگشت عزیزترین مسافر را کشیده، از مقدمش غرق شادی و خشنودی شده، خدای را بر این توفیقی که یافته اند سپاسگزاری می کنند. سپاسگزاری می نمایند؛ چون میهمان خدا شده و در دارالضّیافه حق، به کرامت و شرافت مشرّف شده اند:

«وَهُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَهِ اللهِ وَجُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کرَامَهِ اللهِ».

سپاس او را به جای می آورند، چون افتخار درک روزها و شب‎های پربرکت ماه مبارک را نصیب آنان فرموده است.

پروردگار را حمد می کنند که باز فرصت تهذیب اخلاق و اصلاح احوال و نیل به فیوض بسیار و تزکیه باطن و صفای نفس یافته و شعور اسلامی خود را زنده و احساسات پاک انسانی را شاداب ساخته و دل ها را با استغفار و توبه، دعا و مناجات و یاد خدا جلا داده و با اولیا و بندگان مقرّب خدا در سیر طریق معرفت و اطاعت، همکاری می کنند.

چه ماه پرارزش و چه اوقات گران بها و چه سرمایه عزیزی که به دست آنها آمده است.

از حضرت امام باقر علیه السلام‎ روایت است که فرموده:

«پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم ‎به مردم روی می کردند و می فرمودند: ای گروه مردم! وقتی هلال رمضان طلوع می کند، شیاطین سرکش به غل بسته می شوند و درهای آسمان و بهشت و درهای رحمت باز می‎شود و درهای آتش بسته می گردد و دعاها مستجاب می شود، و در هنگام افطار هر روز، برای خدا آزادشدگانی است که از آتش، آنها را آزاد می کند و هر شب منادی ندا می کند: آیا سوال کننده‎ای هست؟ آیا استغفارکننده‎ای هست؟ خدایا! هر انفاق کننده را عوض عطا فرما و هر امساک کننده را لطف عطا کن. تا آنکه هلال شوّال طلوع می کند و مومنان ندا داده می شوند: بامداد به سوی جایزه های خود بیایید که روز جایزه است».

سپس حضرت امام باقر علیه السلام‎ فرمود:

«سوگند به کسی که جانم به دست او است این جوایز، جایزه دینار و درهم نیست».

با نو شدن ماه، برنامه ها روند دیگری می یابد. در کشورهای اسلامی اوقات کار کارگران و صاحبان مشاغل و پیشه ها و موسّسات ملّی و حکومتی تغییر می کند. غذاخوری ها، میهمان‎خانه ها و… که در سراسر روز کار می کردند، دست از کار می کشند.

هلال ماه رمضان را که می بینند رو به جانب قبله، خدا را می خوانند و از او امن و ایمان و تندرستی و اسلام و عافیت و کمک بر اقامه نماز و ادای روزه و انجام شب زنده داری و تلاوت قرآن و‎… را طلب می نمایند:

«اَللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَینَا بِالْأَمْنِ وَالْإِیمَانِ وَالسَّلَامَهِ وَالْإِسْلَامِ وَالْعَافِیهِ الْـمُجلَّلَهِ، وَدِفَاعِ الْأَسْقَامِ وَالْعَوْنِ عَلَی الصَّلَاهِ وَالْقِیامِ ، وَتِلَاوَهِ الْقُرْآنِ. اَللَّهُمَّ سَلِّمْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَتَسَلَّمْهُ مِنَّا وَسَلِّمْنَا فِیهِ حَتَّی ینْقَضِی عَنَّا شَهْرُ رَمَضَانَ وَقَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَغَفَرْتَ لَنَا وَرَحِمْتَنَا».

و این چنین با حال خوش، پاک و بی آلایش و با چنین آرمان‎ها و اهداف، وارد ماه رمضان می شوند و خطاب به ماه کرده، می گویند: «رَبِّی وَرَبُّک اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ».

در این جمله پرمعنا، ایمان و اعتقاد خود را به توحید تازه کرده و ارتباط و هم‎بستگی تمام مخلوقات و عوالم هستی به نظام اَتمّ الهی را مورد توجّه قرار داده و انسان و ما و جمیع کائنات را تحت تربیت عامّه باری تعالی می شناسد.

آری، بسیاری از انسان‎ها بوده و هستند که ماه، ستاره، آتش و آفتاب را ربّ النّوعی پنداشته و در تاریکی این گمراهی ها، از تماشای حقایق نجات بخش و خداپرستی و توحید، محروم گردیده اند.

اما مسلمان روزه دار وقتی هلال ماه رمضان را می بیند، می گوید:

«رَبِّی وَرَبُّک اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»

مربّی انسان و حیوان، نبات و جماد، ماه و ستاره، خورشید و کهکشان‎ها و آب و آتش خداست و پرستش، فقط و فقط سزاوار ذات بی زوال اوست و بشر و ماه و تمام معبودهای باطل و اتّخاذی، مخلوق و مربوب او هستند و ماه، آفتاب، هر کره و هر مخلوقی ـ ‎هرچه بزرگ و عظیم باشد‎ ـ محتاج به تربیت الهیه هستند و کوچک‎تر از آنند که بشر ـ این موجودی که تاج ﴿لَقَدْ کرَّمْنَا﴾ بر سر گرفته‎ ـ نسبت به آنها کوچکی و حقارت نشان دهد و از نیایش، پرستش و تعظیم آنها چاره جویی نماید.

خداوند آنها را مسخّر انسان قرار داده و انسان را مستعدّ تصرّف و تسخیر آنها آفریده است.

این است فکر بلند و اندیشه روشن مسلمان روزه دار و موحّد خداشناس و این است دینی که بشر را به تسخیر ماه و کرات تشویق می نماید و او را در سفر به ماه و کواکب و نجوم، گستاخ می سازد.

این است دینی که باید پیروان آن همه، جهان‎بین و جهان شناس شوند؛ و این است دینی که پیروان خود را به مطالعه عالم آفرینش و دقّت و تأمّل در نظام جهان و کشف اسرار مخلوقات و خواصّ آن دعوت می کند و کسانی را که در آیات خدا مطالعه نمی کنند و بر علم و بصیرت خود نمی افزایند، به شدّت مورد نکوهش و توبیخ قرار داده است.

آری، در سراسر قرآن، آیات بسیاری بشر را دعوت به علم و تحقیق و کاوش و تلاش برای رفع حجب و پرده ها کرده و بلکه قرآن مجید خشیت و بیم از خدا را مخصوص آن دسته از علما می داند که از عظمت دستگاه آفرینش با اطّلاع و جهان شناس باشند.

جهان، مسخّر انسان

پیش از اینکه بشر عملاً دست به کار تصرّف کرات و مسافرت به ماه شود، دانشمندان به استناد آیات قرآن این استعداد را برای بشر ثابت می دانستند.

یکی از آیاتی که امکان نفوذ و دست یافتن بشر را به آسمان و کرات آسمانی اعلام کرده است، این آیه کریمه است:

﴿یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ﴾؛

«ای گروه جنّیان و انسیان، اگر می توانید از کرانه های آسمان ها و زمین به بیرون رخنه کنید، پس رخنه کنید. [ولی] جز با [به دست آوردن] تسلّطی رخنه نمی کنید».

به نظر ما صریح ترین آیاتی که به تسخیر بشر بر آسمان و زمین و آنچه در آنهاست دلالت دارد، آیاتی است که چند رقم از آنها را در اینجا می آوریم:

1. ﴿وَسَخَّرَ لَکمُ اللَّیلَ وَالْنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالْنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ﴾؛

«و شب و روز و خورشید و ماه را برای شما رام گردانید، و ستارگان به فرمان او مسخّر شده اند. مسلّماً در این [امور] برای مردمی که تعقّل می کنند نشانه هاست».

2. ﴿أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللّٰهَ سَخَّرَ لَکمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیکمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً﴾؛

«آیا ندانسته اید که خدا آنچه را که در آسمان ها و آنچه را که در زمین است، مسخّر شما ساخته و نعمت های ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است؟».

3. ﴿وَسَخَّرَ لَکمْ مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ إِنَّ فی ذَلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکرُونَ﴾؛

«و آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است به سود شما رام کرد؛ همه از اوست. قطعاً در این [امر] برای مردمی که می اندیشند نشانه هایی است».

این‎گونه آیات به صراحت از اینکه مخلوقات نامبرده، بالقوّه مسخّر انسان هستند، خبر داده و بشر را به استعداد خدادادی اش برای تسخیر آفتاب و ماه و آنچه در آسمان و زمین است و بهره برداری از آنها متوجّه فرموده و او را برای به فعلیت رساندن این قوّه و استعداد و تسخیر مخلوقات زمینی و فضایی آماده، شجاع و گستاخ می‎نماید.

بدیهی است، مراتب و درجات تسخیر متفاوت است و فعلیت این استعداد و مقدار استفاده بشر از آن، وابسته به کوشش و همّت خود او می باشد.

کشاورزی، درختکاری، نهرسازی، سدسازی و اموری از این قبیل، تسخیر زمین، آب و هوا، گیاه و درخت است. استفاده از معادن و سنگ‎ها و خانه سازی، آجرپزی، نجّاری، آهنگری و… نیز تسخیر زمین، خاک، درخت، آتش، آهن و… است. هرچه بشر بیشتر بکوشد دایره تسخیراتش وسیع تر می شود.

استفاده از شیر حیوانات و ساختن انواع لبنیات، استفاده از پشم آنها برای لباس و فرش و از پوست آنها برای پای افزار و از گوشت آنها برای غذا و خوراک نیز تسخیر حیوان است.

استفاده از ماه و ستاره به منظور راه‎یابی و تعیین ماه و سال و استفاده از نور آفتاب، برای پرورش جسم انسان و حیوان و پرورش نبات و معدن، همه تسخیر آفتاب و ماه توسّط انسان است.

قدم گذاشتن در ماه و سفرکردن به کرات آسمانی و دست تملّک به سوی آنها درازکردن نیز تسخیر است.

به همان اندازه ای که استعداد بشر توسعه دارد، به همان حد هم دامنه این تسخیرات توسعه پذیر است.

پس قرآن نه فقط با این پیشرفت مخالفتی نکرده و نه فقط آن را غیرممکن نشمرده، بلکه بشر را به کوشش هرچه بیشتر تشویق می کند و آسمان و زمین و ماه و آفتاب را مسخّر فکر او می شمارد.

زنده باد قرآن! زنده باد تعالیم افتخارآمیز اسلام! و زنده باد مومن روزه داری که هلال ماه رمضان را با این کلمه پرمعنا «رَبِّی وَرَبُّک اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ» خوش آمد می گوید.

ولی جای تأسّف است که مسلمانان از این تعالیم الهام نگرفته و در علوم و صنایع عصر حاضر از دیگران عقب مانده و به تفکر و تحقیقی که قرآن همه را دعوت به آن کرده ـ ‎چنانچه شایسته است ـ نمی پردازند.

ما کتاب و دینی داریم که با هر ترقّی و پیشرفتی در زمینه علم و صنعت موافق است. هرچه علم پیشرفت کند، عظمت و حقیقت آن روشن تر می شود و در هر زمینه ای، راهنمایی بهتر از آن برای بشر یافت نخواهد شد.

اگر بشر صدها هزار ستاره و کهکشان را مسخّر کند، از شوکت و عظمت و قدرت هدایت قرآن چیزی کاسته نمی‎شود؛ و تعالیم این کتاب از اعتبار و ارزش نمی افتد:

﴿وَمَنْ یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلاَمِ دِینًا فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ﴾؛

«و هرکس جز اسلام، دین [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیانکاران است».

مطالب مرتبط را از لینک های زیر پیگیری نمایید:

سلام بر ماه خدا