احکام وصیت

احکام وصیت

مسأله 2703. وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کارهایی انجام دهند، یا بگوید: بعد از مرگش چیزی از مال او ملک کسی باشد، یا این که چیزی از مال او را به کسی تملیک، یا صرف در خیرات و مبرات کنند، یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با او است قیم و سرپرست معین کند، و کسی را که به او وصیت می‎کنند، وصی می‎گویند.

مسأله 2704. کسی که نمی‎تواند حرف بزند، اگر با اشاره مقصود خود را بفهماند، برای هر کاری می‎تواند وصیت کند، ولی کسی که می‎تواند حرف بزند، بنابر احتیاط اکتفا به اشاره یا نوشته نکند.

مسأله 2705. اگر نوشته‎ای به امضا یا مهر میت ببینند، چنان‌چه مقصود او را بفهماند، و معلوم باشد که برای وصیت‌کردن نوشته، بنابر احتیاط لازم باید تا مقدار ثلث مطابق آن عمل کند، ولی نسبت به سهم صغیر این احتیاط خلاف احتیاط است، لکن بعد از بلوغ تا مقدار ثلث، این احتیاط را ترک نکنند؛ بلکه اگر بدانند مقصودش وصیت‌کردن نبوده و چیزهایی را نوشته است که بعداً مطابق آن وصیت کند، احتیاط واجب آن است که به آن عمل نمایند، و نسبت به سهم صغیر احتیاط مراعات شود.

مسأله 2706. کسی که وصیت می‎کند باید عاقل باشد، و از روی اختیار وصیت کند، و باید سفیه نباشد، یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکند، ولی بالغ‌بودن، شرط صحت وصیت نیست، و همین قدر که وصیت‌کننده ده سال داشته باشد، و راه‎های خیر و کارهای نیک را بشناسد، می‎تواند به کارهای خیر وصیت کند.

مسأله 2707. کسی که از روی عمد به قصد خودکشی، مثلاً زخمی به خود زده، یا سمی خورده است که به واسطه آن، یقین یا گمان به مردن او پیدا می‎شود، اگر وصیت کند که مقداری از مال او را به مصرفی برسانند، صحیح نیست.

مسأله 2708. در وصیت تملیکیه، قبول موصی له معتبر است. پس اگر شخصی وصیت کند که چیزی به کسی بدهند، در صورتی آن کس آن چیز را مالک می‎شود که وصیت را قبول کند، و لازم نیست قبول بعد از موت وصیت کننده باشد، بلکه اگر پیش از موت او هم باشد کفایت می‎کند. بلی، اگر قبول پیش از موت وصیت‌کننده باشد، به مجرد قبول آن چیز را مالک نمی‎شود، بلکه بعد از موت وصیت‌کننده بدون حاجت به قبول دیگر مالک می‎شود، و اگر قبول بعد از موت باشد، به مجرد قبول آن چیز را مالک می‎شود.

مسأله 2709. وقتی انسان نشانه‎های مرگ را در خود دید، باید فوراً امانت‎های مردم را به صاحبانش برگرداند و اگر به مردم بدهکار است، و موقع دادن آن بدهی رسیده، باید بدهد، و اگر خودش نمی‎تواند بدهد، یا موقع دادن بدهی او نرسیده، باید وصیت کند، و بر وصیت شاهد بگیرد، ولی اگر بدهی او معلوم باشد، و اطمینان دارد که ورثه می‎پردازند، وصیت‌کردن لازم نیست.

مسأله 2710. کسی که نشانه‎های مرگ را در خود می‎بیند، اگر خمس و زکات و مظالم بدهکار است، باید فوراً بدهد، و اگر نمی‎تواند بدهد، چنان‌چه از خودش مال دارد، یا احتمال می‎دهد کسی آن‌ها را ادا نماید، باید وصیت کند. و هم‌چنین است اگر حج بر او واجب باشد.

مسأله 2711. کسی که نشانه‎های مرگ را در خود می‎بیند، اگر نماز و روزه قضا دارد، باید وصیت کند که از مال خودش برای آن‌ها اجیر بگیرند، بلکه اگر مال نداشته باشد، ولی احتمال بدهد کسی بدون آن که چیزی بگیرد آن‌ها را انجام می‎دهد، باز هم واجب است وصیت نماید، و اگر قضای نماز و روزه او به تفصیلی که در مسأله 1399 گفته شد، بر پسر بزرگترش واجب می‎باشد، باید به او اطلاع دهد، یا وصیت کند که برای او به جا آورند.

مسأله 2712. کسی که نشانه‎های مرگ را در خود می‎بیند، اگر مالی پیش کسی دارد، یا در جایی پنهان کرده است که ورثه نمی‎دانند، چنان‌چه به واسطه ندانستن حقشان از بین برود، باید به آنان اطلاع دهد، و لازم نیست برای بچه‎های صغیر خود قیم و سرپرست معین کند، ولی در صورتی که بدون قیم مالشان از بین می‎رود، یا خودشان ضایع می‎شوند، باید برای آنان قیّم امینی معین نماید.

مسأله 2713. وصی باید مسلمان و عاقل باشد و مورد اطمینان باشد.

مسأله 2714. اگر کسی چند وصی برای خود معین کند، چنان‌چه اجازه داده باشد که هر کدام به تنهایی به وصیت عمل کنند، لازم نیست در انجام وصیت از یکدیگر اجازه بگیرند، و اگر اجازه نداده باشد، چه گفته باشد که همه با هم به وصیت عمل کنند، یا نگفته باشد، باید با نظر یکدیگر به وصیت عمل نمایند، و اگر حاضر نشوند که با یکدیگر به وصیت عمل کنند، حاکم شرع آنان را مجبور می‎کند، و اگر اطاعت نکنند، به جای آنان دیگران را معین می‎نماید.

مسأله 2715. اگر انسان از وصیت خود برگردد، مثلاً بگوید: ثلث مالش را به کسی بدهند، بعد بگوید: به او ندهند، وصیت باطل می‎شود، و اگر وصیت خود را تغییر دهد، مثل آن که قیّمی برای بچه‎های خود معین کند، بعد دیگری را به جای او قیّم نماید، وصیت اولش باطل می‎شود، و باید به وصیت دوم او عمل نمایند.

مسأله 2716. اگر کاری کند که معلوم شود از وصیت خود برگشته، مثلاً خانه‎ای را که وصیت کرده به کسی بدهند، بفروشد، یا دیگری را برای فروش آن وکیل نماید، وصیت باطل می‎شود.

مسأله 2717. اگر وصیت کند چیز معینی را به کسی بدهند، بعد وصیت کند که نصف همان را به دیگری بدهند، باید آن چیز را دو قسمت کنند، و به هر کدام از آن دو نفر، یک قسمت آن را بدهند.

مسأله 2718. اگر کسی در مرضی که به آن مرض می‎میرد، مقداری از مالش را به کسی ببخشد، و وصیت کند که بعد از مردن او هم مقداری به کسی دیگر بدهند، آنچه بخشیده از اصل خارج می‎شود، و آنچه وصیت کرده، اگر بیشتر از ثلث نباشد، یا اگر بیشتر است و ورثه اجازه بدهند، به وصیت او عمل می‎شود، و اگر آنچه وصیت کرده بیشتر از ثلث باشد، و ورثه هم اجازه ندهند، باید مقدار ثلث ترکه او به وصیتش عمل شود.

مسأله 2719. اگر وصیت کند که ثلث مال او را نفروشند، و عایدی آن را به مصرفی برسانند، باید مطابق گفته او عمل نمایند.

مسأله 2720. اگر در مرضی که به آن مرض می‎میرد، بگوید: مقداری به کسی بدهکار است، چنان‌چه متهم باشد که برای ضرر زدن به ورثه گفته است، باید مقداری را که معین کرده از ثلث او بدهند، و اگر متهم نباشد، و کسی هم منکر گفته او نشود، باید از اصل مالش بدهند.

مسأله 2721. کسی که انسان وصیت می‎کند به او چیزی بدهند، باید وجود داشته باشد. پس اگر وصیت کند به بچه‎ای که ممکن است فلان زن به او حامله شود چیزی بدهند باطل است، ولی اگر وصیت کند به بچه‎ای که در شکم مادر است چیزی بدهند، اگر چه هنوز روح نداشته باشد، وصیت صحیح است. پس اگر زنده به دنیا آمد، باید آنچه را که وصیت کرده به او بدهند و اگر مرده به دنیا آمد، وصیت باطل می‎شود، و آنچه را که برای او وصیت کرده، ورثه میان خودشان قسمت می‎کند.

مسأله 2722. اگر انسان بفهمد کسی او را وصی کرده، چنان‌چه به اطلاع وصیت‌کننده برساند، که برای انجام وصیت او حاضر نیست، لازم نیست بعد از مردن او به وصیت عمل کند، ولی اگر پیش از مردن او نفهمد که او را وصی کرده، یا بفهمد و به او اطلاع ندهد که برای عمل‌کردن به وصیت حاضر نیست، در صورتی که مشقت نداشته باشد، باید وصیت او را بنابر احتیاط لازم انجام دهد، و نیز اگر وصی پیش از مرگ موصی، موقعی ملتفت شود که موصی به واسطه شدت مرض نتواند به دیگری وصیت کند، بنابر احتیاط لازم باید وصیت را قبول نماید.

مسأله 2723. اگر کسی که وصیت کرده بمیرد و وصی نداند که مقصود میت این بوده که خودش کارهایی را که وصیت کرده انجام دهد، و در گفته میت هم شاهد و قرینه‎ای بر این معنی نباشد، وصی می‎تواند دیگری را برای انجام کارهای میت وکیل کند، ولی اگر بداند که مقصود میت این بوده که خودش انجام دهد، نمی‎تواند به دیگری واگذار کند.

مسأله 2724. اگر کسی دو نفر را وصی کند، که با هم به وصیت او عمل کنند، چنان‌چه یکی از آن دو بمیرد، یا دیوانه و یا کافر شود، حاکم شرع یک نفر دیگر را به جای او معین می‎کند، و اگر هر دو بمیرند، یا دیوانه یا کافر شوند، چنان‌چه معلوم نباشد که میت در نظر داشته دو نفر کارهایش را انجام دهند، حاکم شرع، یک نفر را و اگر معلوم باشد که نظر به دو نفر داشته، دو نفر دیگر را معین می‎کند.

مسأله 2725. اگر وصی نتواند به تنهایی کارهای میت را انجام دهد، حاکم شرع برای کمک او یک نفر دیگر را معین می‎کند.

مسأله 2726. اگر مقداری از مال میت در دست وصی تلف شود، چنان‌چه در نگهداری آن کوتاهی و تعدی نکرده ضامن نیست، و اگر کوتاهی کرده و یا تعدی نموده، مثلاً میت وصیت کرده است که فلان مقدار به فقرای فلان شهر بده، و او مال را به شهر دیگری برده و در راه از بین رفته، ضامن است، بلکه اگر در بین راه هم تلف نشود، و به فقرای شهری دهد که مورد وصیت نبوده ضامن است.

مسأله 2727. هرگاه انسان کسی را وصی کند، و بگوید که اگر آن کس بمیرد، فلانی وصی باشد، بعد از آن که وصی اول مرد، وصی دوم باید کارهای میت را انجام دهد.

مسأله 2728. حجی که بر میت واجب است و بدهکاری و حقوقی که مثل خمس و زکات و مظالم ادا کردن آن‌ها واجب می‎باشد، باید از اصل مال میت داده شود، اگر چه میت برای آن‌ها وصیت نکرده باشد.

مسأله 2729. اگر مال میت از بدهی و حج واجب، و حقوقی که مثل خمس و زکات و مظالم بر او واجب است زیاد بیاید، چنان‌چه وصیت کرده باشد که ثلث یا مقداری از ثلث را به مصرفی برسانند، باید به وصیت او عمل کنند، و اگر وصیت نکرده باشد، آنچه می‎ماند مال ورثه است.

مسأله 2730. اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، وصیت او در بیشتر از ثلث در صورتی صحیح است که ورثه حرفی بزنند، یا کاری کنند که معلوم شود عملی‌شدن وصیت را اجازه داده‎اند، و تنها راضی‌بودن آنان کافی نیست، و اگر مدتی بعد از مردن او هم اجازه بدهند، صحیح است.

مسأله 2731. اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نمی‎توانند از اجازه خود برگردند.

مسأله 2732. اگر وصیت کند که از ثلث او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهند، و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند، و کار مستحبی هم، مثل اطعام به فقرا انجام دهند، باید اول بدهی او را از ثلث بدهند، و اگر چیزی زیاد آمد برای نماز و روزه او اجیر بگیرند، و اگر از آن هم زیاد آمد به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند، و چنان‌چه ثلث مال او فقط به اندازه بدهی او باشد، و ورثه هم اجازه ندهند که بیشتر از ثلث مال، مصرف شود، وصیت برای نماز و روزه و کارهای مستحبی باطل است.

مسأله 2733. اگر وصیت کند که بدهی او را بدهند، و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند، و کار مستحبی هم انجام دهند، چنان‌چه وصیت نکرده باشد که این‌ها را از ثلث بدهند، باید بدهی او را از اصل مال بدهند، و اگر چیزی زیاد آمد، ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و کارهای مستحبی که معین کرده برسانند، و در صورتی که ثلث کافی نباشد. پس اگر ورثه اجازه بدهند، باید وصیت او عملی شود و اگر اجازه ندهند، باید نماز و روزه را از ثلث بدهند، و اگر چیزی زیاد آمد، به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند.

مسأله 2734. اگر کسی بگوید که میت وصیت کرده فلان مبلغ به من بدهند، چنان‌چه دو مرد عادل گفته او را تصدیق کنند، یا قسم بخورد و یک مرد عادل هم گفته او را تصدیق نماید، یا یک مرد عادل و دو زن عادله یا چهار زن عادله به گفته او شهادت دهند، باید مقداری را که می‎گوید به او بدهند، و اگر یک زن عادله شهادت دهد، در یک چهارم چیزی را که مطالبه می‎کند به او بدهند، و اگر دو زن عادله شهادت دهند، نصف آن را، و اگر سه زن عادله شهادت دهند، باید سه چهارم آن را به او بدهند، و نیز اگر دو مرد کافر ذمی که در دین خود عادل باشند، گفته او را تصدیق کنند، در صورتی که میت ناچار بوده است که وصیت کند، و مرد و زن عادلی هم در موقع وصیت نبوده، باید چیزی را که مطالبه می‎کند به او بدهند.

مسأله 2735. اگر کسی بگوید: من وصی میتم که مال او را به مصرفی برسانم، یا میت، مرا قیم بچه‎های خود قرار داده، در صورتی باید حرف او را قبول کرد که دو مرد عادل گفته او را تصدیق نمایند.

مسأله 2736. اگر وصیت کند چیزی از مال او به کسی باشد و آن کس پیش از آن که قبول کند یا رد نماید بمیرد، تا وقتی ورثه او وصیت را رد نکرده‎اند، می‎توانند آن چیز را قبول نمایند، ولی این در صورتی است که وصیت‌کننده از وصیت خود برنگردد، وگر نه حقی به آن چیز ندارند.

برای بازگشت به صفحه رساله بر روی لینک زیر کلیک نمایید:

رساله توضیح المسائل حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (قدس سره)