ماه رمضان و تقویت‌ روح انسان

ماه رمضان و تقویت‌ روح انسان

انسان در زندگی و در راه ترقّی و تکامل، باید با دشواری ها و سختی ها دست وپنجه نرم کند و از گردنه های خطرناکی عبور نماید و رنج ها و زحماتی را در این راه متحمّل شود، تا به سرمنزل مقصود برسد؛ و تا بر این دشواری ها پیروز نشده و این گردنه ها را پشت سر نگذارد، به مقام کمال انسانیّت واصل نخواهد گشت.

متاعب، صدمات و خطرات، بشر را آزموده و پخته و خالص می سازد؛ به شرط آنکه بتواند با صبر و شکیبایی با آنها روبرو شود، ثبات ورزد و از میدان به در نرود.

برای اینکه جان انسان به صبر و شکیبایی معتاد و نیرومند شود، اسلام برنامه هایی عالی و مؤثّر پیشنهاد کرده که از آن جمله «روزه» است.

روزه، انسان را به صبر و تحمّل عادت می دهد و به روح او نیرومندی و توازن و سنگینی خاصّی می بخشد که در برابر حوادث و ناملایمات عقب نشینی ننماید و به سوی اهداف انسانی پیش برود.

از نظر دیگر در وجود انسان احساسات و غرایز متضادّی است که باید آدمی بر همه آنها مسلّط باشد و درعین حالی که آن غرایز را به نحو معقول ارضا و اشباع می کند، بر کارشان نیز نظارت نماید.

وجود بشر منبع خواسته های بسیار است که هریک در سیر او به سوی کمال، دخالت دارند و عوامل و اسباب ترقّی و سعادت او می باشند.

این غرایز اگر به طور صحیح رهبری نشود، برای انسان دردسرهای بسیار ایجاد کرده و باطن او را از طوفان های نگرانی و وحشت و اضطراب پر می سازد و زندگی را بر او تلخ و ناهنجار و مالامال از عذاب و خطا می کنند و حسد، تکبّر، حرص، طمع، شهوت، هوای نفس، ستمگری، چاپلوسی، تملّق و زبونی، حبّ جاه و ریاست و استثمار دیگران در آن حاکم می شود و اگر به طور خِرَدپسند و در لوای راهنمایی دین و قرآن هدایت شوند، باعث رستگاری و سعادت شده و فرد را به صفات انسانی مانند: تواضع، حلم، قناعت، پارسایی، عفّت، تقوا، عدالت، شرافت، استقامت و شجاعت آراسته می سازد.

انسان برای تسلّط بر غرایز و برقراری نظم و ترتیب در اعمال آن و حفظ اعتدال و هماهنگ ساختن تمایلات و رهبری آنها، محتاج به صبر و شکیبایی است که یورش های این غرایز از قبیل: حسد، شهوت، حبّ جاه، میل به غذا و یورش های دیگر او را از پا درنیاورد و در او اختلال ایجاد ننماید. این یورش ها بسیار خطرناک و ضربه زننده هستند و اقناع نفس و دفع این یورش ها، با تسلیم شدن و ترک مقاومت کردن و آتش بس دادن در برابر آنها امکان پذیر نیست و این امیال و خواسته های نفس، بیرون از حدّوحصر است.

دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست

کان به دریاها نگردد، کمّ و کاست

هفت دریا را در آشامد هنوز

کم نگردد سوزشِ این خلق سوز

نفس را هفتصد سر است و هر سری

از ثَری بگذشته تا تحت الثّری

اگر نفس از تسلّط بر این غرایز بازداشته شد و عقل آنها را تحت فرمان قرار داد، انسان به سوی کمال می رود و اگر به خود واگذار شدند، مانند طفل شیرخواری که اگر او را از شیر بازنگیرند، به همان حال بزرگ می شود، این غرایز نیز در مسیر غیرعقلانی رشد یافته و قوّت سرکشی خود را افزون می سازند.

اَلنَّفْسُ کَالطِّفْلِ إِنْ تُهْمِلْهُ شَبَّ عَلَى

حُبِّ الرِّضَاعِ وَإِنْ تُفْطِمْهُ یَنْفَطِمُ

کَمْ حَسُنَتْ لَذَّهٌ لِلْمَرْءِ قَاتِلَه

مِنْ حَیْثُ لَمْ یَدْرِ أَنَّ السَّمَّ فِی الدَّسَمِ

وَخَالِفِ النَّفْسَ وَالشَّیْطَانَ وَاعْصِهِمَا

وَإِنْ هُمَا مَحَضَّاکَ النُّصْحَ فَاتَّهِم(1)

یکی از فواید روزه همین است که برای این پیکار داخلی، انسان را آماده می سازد، و نیروی شکیبایی او را زیاد می کند.

مگر روزه ترک شهوات، غذا و خوردنی های لذید و آشامیدنی های گوارا و خودداری از اِعمال غرایز نیست؟

فردی که توانست یک ماه و هر روز تقریباً چهارده ساعت، غذا نخورد، تشنگی را تحمّل کند، به غریزه جنسی اعتنا نکند و آزاد زندگی نماید، خواهد توانست در مواقع دیگر نیز از شهوات نامشروع و آلوده دامانی، خود را حفظ کند.

بیشتر آلودگی ها و گرفتاری ها و سقوط در سیاه چال های زندان ها برای همین است که آدمی نتوانسته است برای مدّت زمانی هرچند کم، خود را در برابر خشم و شهوت نگاه بدارد و شکیبایی پیشه سازد.

روزه این حال و این وزن را به انسان می دهد که جنبش ها و یورش های نفسانی او را از این سو به آن سو پرتاب کند.

روزه یار و مددکار و راهنمای ماست که هم بتوانیم هجومی را که از خارج به ما وارد می شود دفع کنیم و هم حملاتی را که از داخل ما را تهدید می کند، بشکنیم.

ازاین رو است که از روزه، به «صبر» تعبیر شده و آیه کریمه ﴿وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَوهِ﴾ (2) تفسیر به «صوم» گردیده است.

چنانچه از حضرت امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرمود: «هرگاه بر کسی پیشامد سختی فرود آمد، پس باید روزه بگیرد؛ زیرا خداوند می فرماید: ﴿وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَوهِ؛ از «صبر» و «نماز» یاری جویید)

سپس، فرمود: «صبر یعنی روزه».(3)

از اینجا معلوم می شود که روزه در حصول صفت صبر، یک علّت و عامل مهم است و به این دلیل است که از آن تعبیر به «صبر» می شود.

آری، بهترین تقویت کننده صبر و شکیبایی، «روزه» و برترین یاد خدا «نماز» است که هرکس از این دو یار قوی کمک بگیرد، بی شک بر حوادث، مصائب، هوای نفس، و تمایلات شیطانی پیروز می شود.

پی‌نوشت‌ها:
1. بوصیری، قصیده البرده، مجله تراثنا، ش 23، ص173 ـ 175.

نفس همانند بچه شیرخوار است اگر او را به حال خود بگذاری دوست دارد همیشه شیرخوار بماند و اگر او را از شیر خوردن بگیری از شیرخوارگی جدا می شود. چقدر لذت ها که کشنده اوست، برای او زیبا به نظرش می آید؛ چون که او نمی داند که سم در چربی است. با نفس خودت و با شیطان مخالفت کن و اگر آن دو برای تو اظهار خیرخواهی کنند به آنها بدبین باش و متهم کن.

2. بقره، 45.

3. کلینی، الکافی، ج4، ص63ـ64؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص76؛ فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ج1، ص126؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج10، ص408.

(سلسله مقالات مرحوم آیه الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره)