منظور از روایت «الناس کلّهم هالکون…»

منظور از روایت «الناس کلّهم هالکون…»

سوال: با توجه به روایت «اَلنَّاسُ کلُّهُمْ هَالِکونَ إِلَّا الْعَالِـمُونَ … إلخ» که بالأخره مخلصین را نیز در خطر عظیم مى داند، عاقبت کار همه طبقات خیلى مشکل و ناراحت کننده به نظر مى رسد؛ بنابراین تکلیف چه مى شود؟

جواب: این جمله را با این لفظ در کتب احادیث معتبره ندیده ام؛ و اگر دیده باشم فعلاً در نظر ندارم.

بلى در مثل کتاب اسنى المطالب که از کتب اهل سنت است به این لفظ روایت شده است: «النَّاسُ هَلَکی إِلَّا الْعَالِـمُونَ، وَالْعَالِـمُونَ هَلَکی إِلَّا الْعَامِلُونَ، وَالْعَامِلُونَ هَلَکی إِلَّا الْـمُخْلِصُونَ، وَالْـمُخْلِصُونَ عَلَى خَطَرٍ عَظِیمٍ» و صاحب أسنى المطالب مى گوید: این خبر موضوع است.

در کتاب مصباح الشریعه نیز به این عبارت آمده است: «هَلَک الْعَامِلُونَ إِلَّا الْعَابِدُونَ، وَهَلَک الْعَابِدُونَ إِلَّا الْعَالِـمُونَ، وَهَلَک الْعَالِـمُونَ إِلَّا الصَّادِقُونَ، وَهَلَک الصَّادِقُونَ إِلَّا الْـمُخْلِصُونَ، وَهَلَک الْـمُخْلِصُونَ إِلَّا الْـمُتَّقُونَ، وَهَلَک الْـمُتَّقُونَ إِلَّا الْـمُوقِنُونَ، وَإِنَّ الْـمُوقِنِینَ لَعَلَى خَطَرٍ عَظِیمٍ‏»؛ این لفظ نیز ثابت نیست که از معصوم علیه السلام صادر شده باشد.

صدوق قدس سره روایت کرده است از حضرت رضا علیه السلام، از آبای کرامش، از امیرالمومنین علیهم السلام که فرمود: «اَلدُّنْیا کلُّهَا جَهْلٌ إِلَّا مَوَاضِعَ الْعِلْمِ، وَالْعِلْمُ کلُّهُ حُجَّهٌ إِلَّا مَا عُمِلَ بِهِ، وَالْعَمَلُ کلُّهُ رِیاءٌ إِلَّا مَا کانَ مُخْلَصاً، وَالْإِخْلَاصُ عَلَى خَطَرٍ حَتَّى ینْظُرَ الْعَبْدُ بِمَا یخْتَمُ لَهُ» (فِیمَا یخْتَمُ بِهِ، خ ل)».

این گونه احادیث بندگان را از عالم و عامل و مخلص ـ در هر درجه اى که باشند ـ از غرور به علم و عمل و خلوص مى ترسانند و از همه مى خواهند که تا پایان کار، کمال مراقبت را از خود و احوال خود داشته باشند و از شرّ شیطان و نفس امّاره و شهوت و غضب هیچ گاه خود را در امان نبینند، و آنى غفلت نورزند، و کوتاهى نکنند و آگاهانه و هوشیارانه قدم بردارند تا مبادا لغزشى آنها را از درجه اى که دارند ساقط سازد و اطمینان به اینکه نفس سرکش را مهار کرده و بر آن مسلّط شده، پیدا نکنند که:

دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست    کو به دریاها نگردد کم و کاست

نفس را هفتصد سر است و هر سرى    از سرى بگذشته تا تحت الثرى

نفس اژدرهاست او کى مرده است     از غم بی آلتى افسرده است

پس این معنى که یک سرّ بزرگ تربیتى در آن است، راجع به این نیست که عاقبت کار همه طبقات در جهان دیگر مواجه با مشکلات حل نشدنى خواهند شد و از رحمت واسعه خدا محروم مى شوند. نه، این دو موضوع اصلاً با هم ارتباط ندارند و رجا به رحمت خدا و امید به پروردگار، لازم ایمان به خدا و صفات جمالیه او است.

مضمون بعضى روایات است که هیچ مومنى نیست مگر اینکه در قلب او دو نور است: نور رجا و امید، و نور خوف و بیم؛ نه این بر آن فزونى دارد و نه آن بر این. «خَفِ اللهَ خِیفَهً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَینِ لَعَذَّبَک، وَارْجُ اللهَ رَجَاءاً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَینِ لَرَحِمَک‏».

گرچه در طاعتى از حضرت او لا تأمن     ور چه در معصیتى از در او لا تیأس

این روایات و تنبیهات اسرار و حکمى دارد که همه حاکى از کمال برنامه هاى تربیتى اسلام و توجه به تمام زوایا و نقاط و نواحى روحى و پرورش فکر و اراده است و راهنمایی هاى جامع به سوى راه نیکبختى و ترقّى و تکامل مى باشد.