مواردى که می توان معامله را به هم زد

مواردى که می توان معامله را به هم زد

مسأله 2132. حق به هم زدن معامله را خیار می گویند و خریدار و فروشنده در دوازده صورت می توانند معامله را به هم بزنند:

اول: آن که از مجلس معامله متفرق نشده باشند و این خیار را خیار مجلس می گویند.

دوم: آن که فروشنده یا خریدار مغبون شده باشد «خیار غبن».

سوم: در معامله قرار داد کنند که تا مدت معینى هر دو یا یکى از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند «خیار شرط».

چهارم: فروشنده یا خریدار، مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد، و طورى کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شود «خیار تدلیس».

پنجم: فروشنده یا خریدار شرط کند که کارى انجام دهد، یا شرط کند مالى را که می دهد طور مخصوصى باشد، و به آن شرط عمل نکند که در این صورت، دیگرى می تواند معامله را به هم بزند «خیار تخلف شرط».

ششم: در جنس یا عوض آن عیبى باشد «خیار عیب».

هفتم: معلوم شود جنسى که فروخته شده میان فروشنده و دیگرى به طور مشاع‏ مشترک بوده؛ خواه فروشنده مال غیر را هم فروخته باشد یا فقط مال خودش را فروخته باشد و نگفته باشد با دیگرى مشاع است، که در این صورت خریدار اگر به معامله راضى نشد می تواند معامله را به هم بزند «خیار شرکت».

هشتم: اگر فروشنده مال خود را که جدا است با مال شخص دیگرى بفروشد و آن شخص رد کند، خریدار می تواند پول آن را از فروشنده پس بگیرد، یا اصل معامله را فسخ نماید «خیار تبعض صفقه».

نهم: فروشنده خصوصیات جنس معینى را که مشترى ندیده به او بگوید، بعد معلوم شود طورى که گفته نبوده است یعنى ناقص ‏تر است، که در این صورت مشترى می تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر مشترى خصوصیات عوض معینى را که مى دهد بگوید، بعد معلوم شود طورى که گفته نبوده است، فروشنده می تواند معامله را به هم بزند، و هم‏چنین است اگر با رؤیت سابقه معامله شود و بعد معلوم گردد که جنس یا عوض آن تغییر به نقص نموده که در صورت اول خریدار، و در صورت دوم فروشنده می تواند معامله را به هم بزند «خیار رؤیت».

دهم: مشترى پول جنسى را که نقد خریده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد که اگر مشترى شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد، فروشنده می تواند معامله را به هم بزند، ولى اگر جنسى را که خریده مثل بعضى از میوه‏ ها باشد که اگر یک روز بماند ضایع می شود، چنان‏چه تا شب پول آن را ندهد و شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد، فروشنده می تواند معامله را به هم بزند «خیار تأخیر».

یازدهم: حیوانى را خریده باشد که تا سه روز می تواند معامله را به هم بزند، و اگر در عوض حیوانى که خریده، حیوان دیگرى داده باشد، فروشنده هم تا سه روز می تواند معامله را به هم بزند «خیار حیوان».

دوازدهم: فروشنده نتواند جنسى را که فروخته تحویل دهد، مثلاً اسبى را که فروخته فرار نماید که در این صورت مشترى می تواند معامله را به هم بزند «خیار تعذر تسلیم». و احکام این‏ها در مسائل آینده گفته می شود.

مسأله 2133. اگر خریدار قیمت جنس را نداند یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گران‏تر از قیمت معمولى آن بخرد، چنان‏چه به قدرى گران خریده که مردم به آن اهمیت می دهند، می تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند، یا موقع‏ معامله غفلت کند و جنس را ارزان‏تر از قیمت آن بفروشد در صورتى که مردم به مقدارى که ارزان فروخته اهمیت بدهند، می تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2134. در معامله بیع شرط که مثلاً خانه هزار تومانى را به دویست‏ تومان می فروشند و قرار می گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتى که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند، معامله صحیح است.

مسأله 2135. در معامله بیع شرط اگر چه فروشنده اطمینان داشته باشد که هرگاه سر مدت پول را ندهد، خریدار ملک را به او می دهد معامله صحیح است، ولى اگر سر مدت پول را ندهد، حق ندارد ملک را از خریدار مطالبه کند.

مسأله 2136. اگر چاى اعلا را با چاى پست مخلوط کند و به اسم چاى اعلا بفروشد و مشترى نفهمد، بعد که دانست می تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2137. اگر معامله به مال مشخصى واقع شده باشد و خریدار بفهمد مالى را که گرفته عیبى دارد، مثلاً حیوانى را بخرد و بفهمد که یک چشم آن کور است، چنان‏چه آن عیب پیش از معامله در مال بوده و او نمی دانسته، می تواند معامله را به هم بزند و آن مال را به فروشنده برگرداند، و احتیاط واجب این است که با امکان برگرداندن آن به فروشنده و به هم‏زدن معامله به آن اکتفا کند، و اگر برگرداندن آن به فروشنده به واسطه تغییرى که در آن حاصل شده یا تصرفى که مانع از رد باشد در آن کرده باشد، در این صورت فرق قیمت سالم و معیوب آن را معین کند، و به نسبت تفاوت قیمت سالم و معیوب از پولى که به فروشنده داده پس بگیرد، مثلاً مالى را به چهار تومان خریده، اگر بفهمد معیوب است در صورتى که قیمت سالم آن هشت تومان و قیمت معیوب آن شش تومان باشد، چون فرق قیمت سالم و معیوب یک چهارم می باشد، می تواند یک چهارم پولى را که داده، یعنى یک تومان از فروشنده بگیرد.

مسأله 2138. اگر فروشنده بفهمد در عوضى که گرفته عیبى هست و معامله هم به شخص آن عوض واقع شده باشد نه به کلى آن، چنان‏چه آن عیب پیش از معامله در عوض بوده و او نمی دانسته، می تواند به دستورى که در مسأله پیش گفته شد یا معامله را به هم بزند و یا تفاوت قیمت سالم و معیوب را بگیرد.

مسأله 2139. اگر بعد از معامله و پیش از تحویل‏ گرفتن مال، عیبى در آن پیدا شود، و یا در عوض مال، بعد از معامله و پیش از تحویل‏ گرفتن، عیبى پیدا شود، فروشنده با خریدار می توانند به دستورى که در مسأله 2137 گفته شد عمل نمایند.

مسأله 2140. اگر بعد از معامله، عیب مال را بفهمد و فوراً معامله را به هم نزند، دیگر حق به هم‏زدن معامله را ندارد مگر آن که جاهل به مسأله باشد که وقتى فهمید می تواند معامله را به هم بزند، و اگر بعد از حصول مانع از ردّ مال به فروشنده ملتفت عیب شود، اگر فوراً تفاوت قیمت صحیح و معیوب را مطالبه نکرد، حق مطالبه او ساقط میشود.

مسأله 2141. هر گاه بعد از خریدن جنس، عیب آن را بفهمد، اگر چه فروشنده حاضر نباشد می تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2142. در چهار صورت خریدار به واسطه عیبى که در مال است، نمی تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد:

اول: آن‏که موقع خریدن عیب مال را بداند.

دوم: به عیب مال راضى شود.

سوم: در وقت معامله بگوید: اگر مال عیبى داشته باشد پس نمیدهم، و تفاوت قیمت هم نمیگیرم.

چهارم: فروشنده در وقت معامله بگوید: این مال را با هر عیبى که دارد می فروشم، ولى اگر عیبى را معین کند و بگوید: مال را با این عیب می فروشم؛ و معلوم شود عیب دیگرى هم دارد، خریدار می تواند براى عیبى که فروشنده معین نکرده مال را پس دهد، و اگر پس‏ دادن آن ممکن نیست، تفاوت قیمت بگیرد.

مسأله 2143. اگر خریدار در مال تصرف کند به طورى که مال به حال اول نباشد و تغییر کند مثل آن که جامه را ببرد یا گندم را آرد کند، بعد بفهمد مال، عیبى دارد، نمی تواند معامله را به هم بزند؛ ولى می تواند تفاوت قیمت بگیرد، و هم‏چنین اگر بعد از تحویل‏ گرفتن مال، عیب دیگرى در آن پیدا شود؛ ولى اگر حیوان معیوبى را بخرد و پیش از گذشتن سه روز عیب دیگرى پیدا کند اگر چه آن را تحویل گرفته باشد، باز هم می تواند آن را پس دهد، و نیز اگر فقط خریدار تا مدتى حق به هم‏زدن معامله را داشته باشد و در آن مدت، مال عیب دیگرى پیدا کند، اگرچه آن را تحویل گرفته باشد، می تواند معامله را به هم بزند.

مسأله 2144. اگر انسان مالى داشته باشد که خودش آن را ندیده و دیگرى خصوصیات آن را براى او گفته باشد، چنان‏چه او همان خصوصیات را به مشترى بگوید و آن را بفروشد و بعد از فروش بفهمد که بهتر از آن بوده، می تواند معامله را به هم بزند.

برای بازگشت به صفحه رساله بر روی لینک زیر کلیک نمایید:

رساله توضیح المسائل حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (قدس سره)